Kể từ khi OpenAI tạo nên làn sóng mới với chatbot ChatGPT, AI tạo sinh (generative AI) đã trở thành chủ đề được chú ý nhất trong làng công nghệ. Theo dự đoán của Goldman Sachs, những đột phá mới của AI có thể thúc đẩy tăng trưởng 7% GDP toàn cầu, tương đương gần 7.000 tỉ USD, trong thập kỷ tới.

Chìa khóa phát triển AI tạo sinh là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), có khả năng xử lý các tập dữ liệu khổng lồ để tạo văn bản và hình ảnh. Nhà đồng sáng lập công ty startup LLM Kotoba Technology Noriyuki Kojima cho biết Nhật Bản hiện đi sau Mỹ, Trung Quốc và châu Âu trong việc phát triển các thuật toán này.

Theo CNBC, các công ty ở Trung Quốc, bao gồm Alibaba và Tencent, đã ra mắt ít nhất 79 LLM trong vòng 3 năm qua. Các tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ như Microsoft, Google và Meta cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển LLM.

Tuy nhiên, Nhật Bản đang "chậm chân" so với Mỹ, Trung Quốc và châu Âu về quy mô và tốc độ phát triển LLM. Kojima cho biết lý do khiến Nhật Bản chậm trễ trong công nghệ AI tạo sinh phần lớn bắt nguồn từ những thiếu sót trong lĩnh vực học sâu (deep learning) và phát triển phần mềm.

Deep learning đòi hỏi một cộng đồng kỹ sư phần mềm có trình độ cao để phát triển cơ sở hạ tầng và ứng dụng cần thiết. Theo Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản, đất nước này sẽ phải đối mặt với việc thiếu hụt 789.000 kỹ sư phần mềm vào năm 2030. Dựa trên Xếp hạng Năng lực Cạnh tranh Kỹ thuật số của IMD, Nhật Bản hiện được xếp hạng thứ 28 trong số 63 quốc gia ở hạng mục tri thức kỹ thuật số.

Theo Nikkei Asia, Nhật Bản cũng phải đối mặt với những thách thức về phần cứng vì LLM cần được đào tạo bằng siêu máy tính AI như Vela của IBM hay hệ thống lưu trữ Azure của Microsoft. Nhưng không có công ty tư nhân nào ở Nhật Bản sở hữu siêu máy tính đẳng cấp thế giới có khả năng tương tự.

Kojima nhận định các siêu máy tính do chính phủ kiểm soát như Fugaku sẽ “nắm giữ chìa khóa” để Nhật Bản theo đuổi LLM. Ông cho biết việc truy cập vào các siêu máy tính này sẽ trở thành xương sống để phát triển LLM.

Viện Công nghệ Tokyo và Đại học Tohoku đang có kế hoạch hợp tác với các nhà phát triển siêu máy tính Fujitsu và Riken để sử dụng Fugaku phát triển LLM dựa trên dữ liệu của Nhật Bản. Họ dự kiến sẽ công bố kết quả nghiên cứu vào năm 2024 để giúp các nhà nghiên cứu và kỹ sư Nhật Bản khác phát triển LLM.

Chính phủ Nhật Bản cũng sẽ đầu tư 48,2 triệu USD để xây dựng một siêu máy tính mới ở Hokkaido, dự kiến sẽ bắt đầu hoạt động vào đầu năm 2024, cỗ máy này sẽ chuyên đào tạo LLM để thúc đẩy sự phát triển AI tạo sinh tại Nhật Bản. Vào tháng 4, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã thể hiện sự ủng hộ đối với việc sử dụng công nghệ AI tạo sinh trong công nghiệp.

Các công ty Nhật Bản chạy theo AI tạo sinh

Các "ông lớn" công nghệ cũng đã tham gia vào cuộc cạnh tranh để nâng cao vị thế của Nhật Bản trong lĩnh vực AI. Vào tháng 6, bộ phận di động của tập đoàn SoftBank cho biết họ có kế hoạch phát triển nền tảng AI tạo sinh của riêng mình. Giám đốc điều hành SoftBank Masayoshi Son nhấn mạnh công ty đầu tư có kế hoạch chuyển từ “chế độ phòng thủ” sang “chế độ tấn công” và tăng cường tập trung vào AI. Ông Masayoshi cho biết SoftBank muốn trở thành người dẫn đầu trong cuộc cách mạng AI.

Tập đoàn SoftBank đã bán 85% cổ phần trong SB Energy và đồng ý bán 90% cổ phần tại Fortress Investment Group, việc cắt giảm các khoản đầu tư khác sẽ giúp SoftBank giải phóng tiền mặt và rót tiền vào AI thông qua công ty đầu tư vốn mạo hiểm Vision Fund.

Công ty thiết kế chip Arm thuộc sở hữu của SoftBank cũng chuẩn bị niêm yết IPO tại Mỹ vào cuối năm nay. Chiến lược gia thị trường chứng khoán Nhật Bản tại Asymmetric Advisors Amir Anvarzadeh cho biết đây sẽ là vụ IPO lớn nhất trên toàn thế giới.

Công ty Arm ban đầu chỉ tìm cách huy động từ 8 - 10 tỉ USD. Tuy nhiên, với nhu cầu về chip bán dẫn đang tăng vọt, Anvarzadeh tin rằng Arm có thể huy động từ 50 - 60 tỉ USD, tương đương với 85% vốn hóa thị trường của SoftBank.

Dù giá cổ phiếu của SoftBank có thể sẽ tăng, điều này không đảm bảo nỗ lực đầu tư vào AI sẽ thành công. Ông Anvarzadeh cho rằng SoftBank không phải là vị cứu tinh trong cuộc chạy đua phát triển AI của Nhật Bản. 

Quy định AI tại Nhật Bản

Khảo sát của Teikoku Databank cho thấy hơn 60% công ty ở Nhật Bản có thái độ tích cực đối với việc sử dụng AI tạo sinh, trong khi 9,1% hiện áp dụng AI vào hoạt động. 

Tập đoàn Hitachi đã thành lập một trung tâm AI tạo sinh để nỗ lực thúc đẩy việc sử dụng công nghệ một cách an toàn và hiệu quả của nhân viên. Với sự tham gia của các nhà khoa học dữ liệu, nhà nghiên cứu và chuyên gia AI, trung tâm sẽ đưa ra các quy tắc để giảm thiểu rủi ro mà AI tạo sinh có thể mang đến.

Chánh văn phòng Nội các Nhật Bản Hirokazu Matsuno cho biết chính phủ sẽ xem xét việc ứng dụng công nghệ AI như ChatGPT nếu vấn đề về an ninh mạng và quyền riêng tư được giải quyết.

Giáo sư nghiên cứu tại Trường Luật Đại học Kyoto Hiroki Habuka cho rằng chính phủ Nhật Bản nên xây dựng và tạo điều kiện thuận lợi cho các quy tắc mềm trong việc sử dụng AI tạo sinh, đồng thời xem xét và đưa ra quy định chặt chẽ để bảo vệ trước những nguy hiểm tiềm tàng từ AI.